چرا برخی افراد کنترل خود را از دست می‌دهند؟ نگاهی علمی به ریشه‌های خشونت

چرا برخی افراد خشم خود را کنترل می‌کنند و برخی نه؟

بعضی از افراد می‌توانند عصبانیت یا حس ناامیدی‌شان را کنترل کنند و احساساتشان را به مجراهای غیرمخرب بکشانند. اما کسانی که ناگهان به روی دیگران آتش می‌گشایند یا با سلاح سرد حمله می‌کنند، نمایش هولناکی از نبود کنترل بر احساساتشان را نشان می‌دهند.

انسان‌ها اغلب در هنگام تعامل با اعضای خانواده، کارکنان ادارات، همکاران و حتی همسفرانشان دچار حس یأس، سرخوردگی و عصبانیت می‌شوند. اما بیشتر آن‌ها واکنش‌هایشان را کنترل می‌کنند؛ به طوری که تنها بخش کوچکی از این کنش‌ها و واکنش‌ها به خشونت منتهی می‌شود.

نقش نورون‌های آینه‌ای در رفتارهای خشونت‌آمیز

مارکو ژاکوبونی، استاد روان‌پزشکی دانشگاه کلمبیا، در توضیح اینکه چرا برخی افراد به افکار خشونت‌بارشان جامه عمل می‌پوشانند و دیگران نه، به «نورون‌های آینه‌ای» اشاره می‌کند. ژاکوبونی بیشتر به خاطر مطالعاتش درباره نورون‌های آینه شناخته می‌شود.

نورون‌های آینه‌ای مدار کوچکی از سلول‌ها در مغز هستند که احتمالاً نقش مهمی در شناخت اجتماعی دارند. این نورون‌ها زمانی فعال می‌شوند که ما رفتار فرد دیگری را مشاهده می‌کنیم و به‌طور ناخودآگاه تمایل به تقلید آن رفتار پیدا می‌کنیم.

کنترل شناختی؛ عامل اصلی جلوگیری از تبدیل خشم به خشونت

به گفته این محقق، آنچه حس عصبانیت را به عمل تبدیل می‌کند، «کنترل شناختی» یا همان «خودکنترلی» است. ریچارد نیسبت، استاد روان‌شناسی اجتماعی دانشگاه میشیگان، می‌گوید ترجیح می‌دهد پسرش خودکنترلی بالایی داشته باشد تا هوش بالا؛ زیرا خودکنترلی برای عملکرد خوب در زندگی عنصری کلیدی است.

مغز ما به‌راحتی نسبت به انواع تأثیرات حساس می‌شود. تماشای فیلم خشونت‌آمیز یا حتی شنیدن لفاظی‌های خشن می‌تواند ما را مستعد رفتارهای خشن کند. نورون‌های آینه‌ای که ما را تلقین‌پذیر می‌کنند، نسبت به این تأثیرات نیز آسیب‌پذیر هستند.

چرا سازوکارهای کنترلی اهمیت دارند؟

پس از سال‌ها مطالعه درباره نورون‌های آینه‌ای، پژوهشگران دریافتند که مغز باید سازوکارهایی برای کنترل این نورون‌ها داشته باشد. این سازوکارها کمک می‌کنند که ما تنها «تقلید درونی» داشته باشیم؛ یعنی بتوانیم رفتار دیگران را درک کنیم و با آن‌ها همدردی کنیم، بدون اینکه لزوماً آن رفتار را تقلید کنیم.

این تعادل میان دو سیستم شکل می‌گیرد:

• سازوکارهای بالا–پایین: کنترل شناختی، تصمیم‌گیری، مدیریت رفتار
• سازوکارهای پایین–بالا: نورون‌های آینه‌ای و واکنش‌های خودکار

تماشای رفتار دیگران می‌تواند بر تصمیم‌گیری ما اثر بگذارد و ما را به تقلید از آن رفتار متمایل کند. اما سیستم‌های کنترل شناختی معمولاً این تمایل را مدیریت می‌کنند.

چرا برخی افراد رفتارهای بسیار خشونت‌بار انجام می‌دهند؟

در افرادی که رفتارهای بسیار خشونت‌بار انجام می‌دهند، سازوکارهای کنترل شناختی دچار آشفتگی می‌شود. این افراد لزوماً «خارج از کنترل» نیستند؛ بلکه خشم آن‌ها سازوکارهای کنترل را در خدمت یک هدف آشفته قرار می‌دهد.

عوامل مختلفی می‌توانند این وضعیت را تشدید کنند:

• قرار گرفتن در معرض تأثیرات خشونت‌آمیز
• لفاظی‌های خشن سیاسی یا رسانه‌ای
• پوشش رسانه‌ای رفتارهای خشونت‌بار
• مشکلات سلامت روان
• انزوای اجتماعی

این عوامل توانایی فرد را برای اعمال کنترل شناختی سالم کاهش می‌دهند و او را به سمت رفتارهای پرخطر سوق می‌دهند.

علائمی که نشان می‌دهد فرد ممکن است دست به عمل خطرناک بزند

علائم معمولاً قابل مشاهده هستند، اما بدون زمینه مناسب تفسیر آن‌ها دشوار است. خود عمل خشونت‌بار یک علامت است؛ شکلی ناامیدانه از ارتباط از سوی فردی پریشان‌حال.

متأسفانه در بسیاری از موارد، کسی پیش از وقوع حادثه با فرد ارتباط برقرار نمی‌کند. اگر کسی پیام‌های او را در شبکه‌های اجتماعی می‌دید و با او وارد گفتگو می‌شد، شاید می‌توانست او را از مسیر آشفته‌اش بازگرداند.

در حقیقت، ارتباط انسانی می‌تواند فعالیت نورون‌های آینه‌ای را از سمت خشونت تقلیدی به سمت همدردی واقعی هدایت کند.