کودک تیزهوش را چگونه تشخیص دهیم؟

اگر بخواهیم تعریفی کلی از هوش ارائه دهیم می توانیم این گونه هوش را تعریف کنیم: هوش توانایی قضاوت استدلال کردن است. یعنی یک فرد باهوش به کسی گفته می شود که بتواند با محیط اطراف خود سازگاری داشته باشد و رفتار کارآمدی را از خود نشان دهد. هوش طبیعی از 90 تا 110 تعریف شده است اما بالاتر از آن را افراد باهوش و در نهایت «سرآمد» نامگذاری کرده اند. -

ابعاد مختلف هوشی را بشناسیم

هوش به ابعاد مختلفی مانند هوش ریاضی، منطقی، ریاضی، موسیقی و... تقسیم می شود و تنها مختص یک بعد نیست. یعنی این طور نیست که اگر شخصی هوش ریاضی بالایی داشت در دیگر بعدها هم شخص باهوشی است و به صورت تمام و کمال از همه جنبه های هوش برخوردار است اما اگر بخواهیم از مراحل اولیه رشد کودک، هوش او را مورد ارزیابی قرار دهیم یک کودک باهوش از بین مجموعه ای از عواملی که برای هوش تعریف می شود بعضی از موارد آن را دارد و این طور نیست که همه عوامل لازم برای هوش را داشته باشد. از طرف دیگر، کودکی که یکی از این عوامل را داشته باشد، نمی توان او را یک فرد تیزهوش لقب داد.

یک کودک تیزهوش نسبت به کودکان دیگر زودتر توانایی راه رفتن دارد، زودتر به حرف می آید و اگر هم صحبت کند خیلی راحت می تواند منظور خود را به اطرافیان خود برساند. برای مثال این گروه از کودکان زودتر از دیگر همسالان خود قادر به بیان کردن جملات کامل هستند. همچنین کودکان تیزهوش قوه تخیل بسیار قوی ای دارند و سوالات زیادی می پرسند.

کودکانی که به سن 3 سالگی می رسند نسبت به اطرافشان خیلی کنجکاو هستند و سریع تر از دیگران اطلاعات را یاد می گیرند و در حافظه شان ثبت می کنند. این گروه از کودکان نسبت به گروه همسالان خود سریع تر مستقل می شوند. این نشانه ها را می توان در کودکان باهوش و تیزهوش قبل از سنین مدرسه دید و از این طریق به هوش این گروه از کودکان پی برد.

برخی کودکان وقتی پا به سن مدرسه می گذارند نشانه هایی دارند که می توان از روی آن متوجه شد که تیزهوش هستند. برای مثال این گروه از کودکان پیشرفت بیشتری نسبت به همکلاسی های خود دارند. حافظه آنها بسیار قوی است که این مورد را هم قبل از سنین مدرسه و هم بعد از آن می توان مشاهده کرد. کودکان تیزهوش در این سنین به راحتی می توانند بین اجزا و عناصر یک موضوع ارتباط ایجاد و آن را به خوبی درک کنند.

بازدید کننده گرامی، یکی دیگر از ویژگی های فرزندان تیزهوش در سنین مدرسه بالابودن قدرت سازماندهی آنهاست که خیلی سریع تر به قدرت تفکر انتزاعی دست پیدا می کنند. برای مثال اگر یک فرد معمولی در سنین نوجوانی می تواند مفهوم کنایه یا ضرب المثل را متوجه شود و آن را درک کند، کودکان تیزهوش در سنین پایین تر می توانند به این درک برسند و معنای ضرب المثل را کاملا تشخیص دهند. یکی دیگر از خصوصیات کودکان تیزهوش در سنین بالا هنگام بازی های گروهی نمایان می شود. برای مثال وقتی این گروه از کودکان در گروه بازی قرار می گیرند و در آن مشارکت می کنند، دوست دارند به دیگر بچه ها حکم فرمانی کنند و به آنها دستور بدهند.

تست هوش «وکسلر»

کودک تیزهوش را چگونه تشخیص دهیم؟با توجه به نشانه هایی که برایتان عنوان شد اگر والدین این ویژگی ها را در فرزندشان مشاهده کردند، می توانند با مراجعه به روان شناس برخی تست های هوشی را انجام دهند. برای مثال تست هوش «وکسلر» یکی از تست هایی است که برای این کودکان انجام می شود. در این تست ابعاد مختلف هوش کودکان سنجیده و بیشتر روی ابعاد مختلف توانایی ها شناختی تمرکز می شود.

البته ابعاد مختلف از هوش وجود دارد که تنها از طریق تست «وکسلر» نمی توان آن را ارزیابی کرد. برای مثال یکی از بعدهای هوشی توانایی «حرکتی» کودکان است. این گروه از کودکان با این نوع هوش می توانند در فوتبال موفقیت بیشتری به دست بیاورند که با تست وکسلر نمی توان این توانایی کودک را تشخیص داد.

تقویت هوش جنین علمی نیست

خیلی ها اعتقاد دارند با انجام کارهایی در دوران بارداری می توان هوش جنین را قبل از تولد بالا برد. اما برای این نوع کارها چندان دلیل علمی ای وجود ندارد و هنوز اثبات نشده است اما همان طور که گفتم با کارهایی از قبیل زیاد صحبت کردن با کودک، می توان زودتر او را به صحبت واداشت. کودکانی که شعر یا قرآن حفظ می کنند، دایره لغاتشان بیشتر می شود و در نتیجه توانایی کلامی شان تقویت خواهدشد. این کارها از لحاظ علمی ثابت شده و در فرآیند رشد و تربیت فرزندان تاثیر زیادی دارد.

جداسازی تیزهوش ها اخلاقی نیست

به نظر من جداکردن کودکان تیزهوش از دیگر کودکان هم از لحاظ علمی و هم از نظر اخلاقی درست نیست. این موضوع هم برای کودکان تیزهوش و هم کودکان کم هوش درست نیست و توصیه می کنم این کودکان در مدارس عادی درس بخوانند و با دیگر همسالان خود ارتباط داشته باشند. کودک تیزهوش باید بیاموزد وقتی تفاوتی با دیگران دارد این موضوع باعث برتری او نسبت به دیگر افراد نیست و هوش مانند یک نعمت است که سبب برتری او نخواهدشد.

بستر تربیتی خیلی مهم است

اگر والدین بتوانند جنبه های مختلف هوش کودکان را شناسایی و آن را در مسیر درستی هدایت کنند، می توانند مسیر موفقیت را برای فرزندانشان هموارتر کنند. درواقع والدین با فراهم کردن یک محیط غنی و مناسب برای تربیت و رشد فرزندشان می توانند هوش او را در مسیر درست قرار بدهند. در غیر این صورت اگر محیط رشد کودک مناسب نباشد نمی توان نتیجه تاثیرگذاری را از هوش و توانایی های او به دست آورد.

نه تنها برای کودکان باهوش بلکه برای تمامی کودکان عادی هم می توان شرایطی را فراهم کرد که باعث بالارفتن ضریب هوشی آنها شود زیرا هوش هم جنبه ارثی و هم جنبه محیطی دارد، هرچند بیشتر جنبه هوش ارثی است اما اولین کسانی که متوجه هوش فرزندشان می شوند پدر و مادر هستند. و باید شرایط خاصی را برای فرزندشان مهیا کنند. برای مثال از همان بدو تولد باید ارتباط پوستی و تماسی مناسبی را با فرزندشان ایجاد کنند.

یا رابطه عاطفی شان را با فرزندان از طریق صحبت کردن تقویت و از این طریق رابطه عاطفی، هیجانی و کلامی مناسبی را با فرزندشان ایجاد کنند. مثلا لالایی خواندن برای فرزندان یکی از راهکارهای مناسب برای تقویت هوش آنهاست. خیلی از والدین تصور می کنند حتما باید فرزندشان را به کلاس های آموزشی خاصی فرستاد تا هوش او را تقویت کنند. در حالی که باایجاد یک بستر مناسب تربیتی برای فرزندان و ایجاد تعامل قوی با آنها می شود کودکان را در زمینه خاصی که مناسب با توانایی هایشان است هدایت کرد.

اگر کودک نسبت به چیزی علاقه نشان داد و به آن کنجکاو بود والدین باید این نشانه ها را شناسایی کنند و ابزار مناسب را در اختیار او قرار دهند. برای مثال اگر کودک نسبت به موضوعی خاص علاقه زیادی از خود نشان داد والدین می توانند با خرید کتاب های مرتبط آموزشی این نیاز و میل او را تامین کنند.