هماوردان عرصه الکترونیک

آمریكایی ها با به كارگیری وسیع تجهیزات الكترونیكی پیشرفته در صنایع نظامی، به ویژه در جنگ اخیر با عراق اهمیت استراتژیك علوم و صنایع الكترونیك را به اوج خود رساندند. آنها ده ها ماهواره در فضا قرار داده اند كه قادرند هر شیئی را با دقت یك متری مكان یابی كنند. موضوعی كه اروپا را هم به هماوردی فرا خوانده.
 
اما كلید علوم و تحقیقات الكترونیك در دست آمریكا و اروپاست و كشورهای دیگر می توانند به این رضایت دهند كه با انتقال صنایع الكترونیك از كشورهای پیشرفته از بخشی از این مزایا بهره مند شوند.
 
پروفسور چنگیز رزبان حقیقی رییس دانشكده الكترونیك دانشگاه پلی تكنیك نانت فرانسه در گفت وگوی حاضر به این دست پیشرفت ها و جهت گیری های صنایع و تحقیقات الكترونیك اشاره می كند. وی شاگرد اول كنكور سال 1353 و از نخبگان ایرانی ست كه به تحقیقات جهانی در زمینه الكترونیك یاری می رساند. رساله دكترای وی به طراحی كارت های پاسخگوی بدون باتری (Passive) اختصاص داشت. اطلاعات این كارت ها با استفاده از گیرنده و فرستنده ویژه، با بعد فاصله نیز قابل دریافت است. این كارت ها اینك توسط رانندگان، در ورودی و خروجی اتوبان های كشورهای اروپایی مورد استفاده قرار می گیرد و عوارض بدون توقف خودروها در این مبادی كسر می شود. كارایی این كارت ها در بسته های پستی هم به اثبات رسیده. وی به مدد پایان موفقیت آمیز این طرح بورس فوق دكترا دریافت كرد و پس از مدتی با امضای میتران رییس حمهوری وقت به عنوان یكی از جوان ترین پرفسورهای كشور فرانسه با سمت استادی به كادر دانشگاهی پیوست. رساله فوق دكترای وی به طراحی مدارهای مجتمع با بسامد بسیار بالا (در رایانه) اختصاص داشت و اینك نیز تحقیقاتش را روی ساخت و آزمایش دستگاه مركزی كوچكی جهت نصب درخانه متمركز كرده كه وسایل ارتباطی منزل را از اتصال به پریزهای جداگانه بی نیاز می كند.

در حال حاضر پیشرفته ترین كشورها در زمینه صنایع و تحقیقات الكترونیك كدام ها هستند؟
- در مورد همه سوژه های تحقیقاتی آمریكا بزرگ ترین مرجع در سطح جهان است. منتها از نظر تولید كالاهای الكترونیك ژاپن از بقیه كشورها پیشرفته تر است. ژاپنی ها خیلی كار می كنند و نتایج تحقیقات را خیلی سریع به صورت كالا در بازار پخش می كنند. فرانسه هم تحقیقات مربوط به خودش را دارد. فرانسه حتی در زمینه مخابرات نظامی سیستم هایی دارد كه آنها را به آمریكا هم می فروشد. منتها كشورهای اروپایی می كوشند تحقیقاتشان را در قالب اتحادیه انجام دهند. در واقع یكی از دلایلی كه اروپایی ها می خواهند متحد باشند همین است كه قدرت تحقیقاتی و صنعتی شان را افزایش دهند. آمریكا به ویژه از لحاظ  تأمین بودجه می تواند یك سوژه تحقیقاتی را به تنهایی از پیش ببرد. ولی این كا مثلاً از فرانسه به تنهایی برنمی آید. در نتیجه در مقر اتحادیه اروپا در بروكسل، كمیسیون های تحقیقاتی جهت بررسی طرح ها و بودجه بندی برای تحقیقات وجود دارد كه بابت طرح های تحقیقاتی مهم بودجه های بزرگی هم اختصاص می دهند.
 
مثلاً برای هر تحقیق چقدر هزینه می كنند؟
- زمانی من خودم راجع به "آی سی" های داخل رایانه ‌(مدارهای مجتمع یا تراشه ها)  و اشكالات احتمالی در صورت چند صد برابر شدن سرعت عملكرد آنها كار می كردم. چند لابراتوار دانشگاهی و كارخانه صنعتی از آلمان، فرانسه، انگلیس و ایتالیا در این پروژه شركت داشتند. كمیسیون تحقیقاتی اروپا تنها به لابراتوار ما یك میلیون یورو اختصاص داده بود، در حالی كه عده ای از ما حقوقمان را هم از دولت فرانسه در یافت می كردیم.
 
چه كسانی جهت تحقیقات را تعیین می كنند؟ آیا صنایع در این كار دخیل اند؟
- در واقع صنایع ما را دنبال خودشان می كشند. آنها می دانند به كجا می روند. یا این كه دولت بودجه تحقیقاتی ما را تأمین می كند.
 
كدام یك از نهادهای دولتی فرانسه بودجه تحقیقات را تأمین می كنند؟
- وزارت صنایع، وزارت تحقیقات یا استان ها در این كار مشاركت دارند. بودجه ای كه دولت تخصیص می دهد برای تحقیقات پایه ای ست كه می داند صنایع پولی بابت آن نمی پردازند. وقتی این تحقیقات به نتیجه نزدیك می شود، صنایع پول می دهند تا آن را از تئوری به مرحله عمل و تولید برسانند.
 
استان ها از این كه خودشان را درگیر تحقیقات كنند چه منفعتی می برند؟
- استان ها می خواهند روابطشان را با صنایع خوب كنند. در واقع در حال حاضر هر استانی در فرانسه به انجام نوعی از تحقیقات معروف شده. یك علت بزرگ این است كه تحقیقات به تجهیزات سنگین و گران نیاز دارد كه نمی توان آن را در همه جا مهیا كرد. در نتیجه محققان و دانشگاهیان براساس نوع تحقیقات هر استان، محل كارشان را تعیین می كنند. مثلاً تحقیقات ما كه در غرب فرانسه هستیم، بیشتر روی مدارهای فركانس بالا، آنتن ها و سیستم های موبایل متمركز شده. در همین رابطه لابراتوار دانشكده ما در زمینه بالا بردن دقت رادارها برای شناسایی كشتی ها كار می كند. مثلاً در مورد شناسایی كشتی ها، هر كشتی هنگام حركت شكل آبی كه به جا می گذارد، متفاوت است. به این ترتیب می توان دریافت كشتی نظامی ست یا خودی و ...

آیا مقامات دانشگاهی مثل شما هم در تحقیقات شركت می كنند؟
- البته. در سیستم موبایل های كنونی ارتباط از طریق دكل ها، آنتن ها و كابل های معمولی صورت می گیرد. به جای آن اروپا و آمریكا تحقیقاتشان را روی كابل كشی از نوع فیبر نوری متمركز كرده اند. به این ترتیب امواج نوری به الكترومغناطیسی و برعكس تبدیل می شود. در این سیستم یك دستگاه مركزی كوچك در گوشه ای از خانه نصب می شود و دیگر لزومی ندارد وسایل ارتباطی به پریزهای مختلف وصل شوند. مثلاً دیگر لازم نیست رایانه به تلفن وصل شود، تلویزیون به آنتن و... . لازمه این كار ، ارتباط بین امواج نوری و رادیویی ست كه آن را می توان با ساخت همین دستگاه كوچك انجام داد. از نظر تكنولوژی امكان ساختن چنین دستگاهی وجود دارد. منتها به خاطر گرانی ماده اولیه اش كه ماده ای كریستال مانند است، كل دستگاه گران در می آید. قیمت هر كریستال در فرانسه هزار یور ست و نوع چینی آن كه كیفیت مرغوبی ندارد، بین 100 تا 200 یوروست. ولی اگر بخواهیم این دستگاه را درهر خانه نصب كنیم، قیمت هر كریستال باید كمتر از یك یورو باشد. بنابراین ما به دنبال ماده پلاستیكی جایگزین هستیم. من روی ساختن این دستگاه وقابلیت همین ماده كریستالی و جایگزین های آن كار می كنم. از طریق شبكه فیبر نوری و امواج رادیویی ارتباطات چنان قوی خواهد شد كه هر لحظه در خیابان نیز می توان رایانه را روشن كرد و با آن كانال تلویزیونی را گرفت یا ارتباط صوتی وتصویری برقرار كرد.
 
به نظر می رسد در رابطه با سیستم های دیگر الكترونیكی مثل ماهواره ها هم پیشرفت های زیادی صورت گرفته. آیا آمریكا و اروپا دراین زمینه هم باهم رقابت دارند؟
- آمریكایی ها تعداد زیادی ماهواره اطراف كره زمین فرستاده اند. آنها از سیستم جی.پی.اس G.P.S استفاده می كنند و به این وسیله تعیین موقعیت مكانی هر چیز و هركس در هر نقطه از زمین از طریق گیرنده وفرستنده ممكن است. این سیستم از طرفی برای وسایل نقلیه ای مثل كشتی و هواپیما و از سوی دیگر برای اشخاص كاربرد دارد. هم اینك وسایل نقلیه و سربازان آمریكایی از طریق این سیستم ردیابی می شوند. در حال حاضر همه كشتی ها و هواپیماها سیستم جی.پی.اس دارند وحتی در اروپا بهره گیری از این سیستم برای كامیون ها و وسایل نقلیه متفرقه نیز متداول شده. خود ما مراجعی داشتیم كه می خواست از این سیستم استفاده كند و ببیند كامیون هایش هر لحظه كجا هستند.
 
می دانیم كه روس ها هم سیستم رقیبی برای این سیستم دارند. اروپا هم دنبال ایجاد چنین سیستمی برای خودش است. چون در حال حاضر مجبور است تجهیزات مورد نیازش را وارد كند و آمریكا هم تجهیزات دقیق نظامی اش را كه دقتش تا شعاع یك متری ست در اختیار آنها قرار نمی دهد. در نتیجه اروپا در صدد است سیستمی به نام گلیلئو (Galileo) ایجاد كند كه دقتش زیاد و حتی از مال آمریكا بیشتر است. تا یك سال پیش كشورهای اروپایی برای تأمین بودجه این سیستم اختلاف نظر داشتند. چون لازمه اش این است كه 50 تا 60 ماهواره به آسمان فرستاده شود و طراحی هر ماهواره گران در می آید. ضمن این كه ایستگاه های زمینی هم مورد نیاز است. اما كلیه محققین از آن پشتیبانی می كنند.
 
احتمالاً نقطه كانونی دیگر برای پیشرفت در عرصه الكترونیك اینترنت و  رابطه آن با مخابرات است. دراین موارد تحقیقات چه مسیری را دنبال می كنند؟
- در حال حاضر اینترنت نیازمند كابل است. ولی نمی توان تمام كره زمین را از طریق كابل فیبر نوری تحت پوشش قرار داد. آمریكا اینك ماهواره هایی به فضا می فرستد كه تمام كره زمین را می پوشانند و می توان ارتباط بین رایانه ها ‌(اینترنت) را از طریق ماهواره ایجاد كرد. ارتباط موبایل ها هم با ماهواره برقرار می شود. شركت موتورولای آمریكا پیش از این یك سیستم قوی مخابراتی ایجاد كرده بود كه با استغاده از آن ازطریق ماهواره ها می شد با هر نقطه از كره زمین ارتباط برقرار كرد. سیستم موتورولای آمریكا "ایریدیوم" نام دارد. خیلی كامل است و اصلاً به زمین احتیاج ندارد و با آن می توان از این سر كره زمین با طرف دیگر رابطه برقرار كرد و اگر یكی از ماهواره ها نتواند ارتباط برقرار كند، به دیگری پاس می دهد. ولی این سیستم به همین دلایل از نظر تجاری شكست خورد و الآن تنها نظامیان آمریكایی از آن استفاده می كنند. در مقابل، اروپا سیستم ضعیف تری به نام گلابل استار Global Star را ایجاد كرده كه از نظر تجاری موفق است. چون از طریق ایستگاه های زمینی پشتیبانی می شود. ماهواره های اروپایی نمی توانند مستقل از زمین عمل كنند.
 
آیا این نقل و انتقالات در فضا زمان نمی برد؟
- تأخیر طولانی ترین ارتباط از طریق دورترین ماهواره ها (ماهواره های ثابت) كمتر از نیم ثانیه است.
 
با این حساب الكترونیك به رشته بسیار استراتژیكی تبدیل شده. ما در جنگ اخیر آمریكا در عراق شاهد بودیم كه نظامیان آمریكایی خیلی زیاد از سیستم های الكرونیكی استفاده می كردند.
- بله مخابرات از نظر نظامی خیلی مهم است و از این طریق بین بخش های مختلف نظامی ارتباط برقرار می شود. همچنین موشك های پاتریوت كه موشك های دیگر را هدف قرار می دهند، از طریق ماهواره ها عمل می كنند. آنها ابتدا خطر پرتاب موشك طرف مقابل را از طریق امواجی كه اتوماتیك وار مخابره می شود، دریافت می كنند. جهت موشك تشخیص داده می شود و در جایی  می توان موشك دشمن را منهدم كرد.
 
ایرانی ها هم در این پیشرفت علوم الكترونیك سهیم اند. مشخص است كه چه تعداد ایرانی در این زمینه كار می كنند؟
- تعداد محققان ایرانی كه در فرانسه در این رشته كار می كنند شاید به ده نفر هم  نرسد. البته علت آن این است كه ایرانیان زیادی در فرانسه زندگی نمی كنند. اما تعداد ایرانیانی كه در آمریكا در زمینه الكترونیك كار می كنند زیاد است. آنها در كنفرانس ها به نام آمریكا شركت می كنند و بسیار هم می بینیم كه از طرف آمریكا یك ایرانی در كنفرانس ها شركت كرده و البته مهمترین كشور از نظر الكترونیك هم آمریكاست.
 
با مطالبی كه گفتید بعید به نظر می رسد ایران دست كم در كوتاه مدت بتواند در عرصه الكترونیك خودش  را مطرح كند.
- الكترونیك هم جنبه تحقیقات دارد هم جنبه تولید. اتفاقاً امریكا و اروپا مایل اند تولیداتشان را به سمت كشورهایی سوق دهند كه دستمزد در آنها ارزان است. در مورد جنوب شرق آسیا و تا حدودی اروپای شرقی این اتفاق رخ داده و البته با اعتراضاتی هم همراه بوده. چون انتقال این صنایع، در آمریكا و اروپای غربی بیكاری ایجاد می كند. اخیراً یكی از شركت های بزرگ الكترونیك فرانسوی هم صنایعش را به كشورهای دیگر منتقل كرد. چون می گفت نمی تواند با وجود دستمزد بالا در فرانسه به رقابت با دیگران بپردازد. آمریكا هم صنایع الكترونیكش را عمدتاً در تایوان و سنگاپور مستقر كرده و با اعتراضات داخلی مشابهی روبرو شده. در جهان سوم در زمینه  تولید و توسعه- توسعه مرحله بین تحقیق و تولید است و به فناوری و تكامل آن مربوط است- امیدی به پیشرفت هست. هرچند كه در مورد انتقال مرحله توسعه به جهان سوم در اروپا بحث هایی وجود دارد. اما عرصه تحقیقات متعلق به آمریكا و اروپاست.
 
اما ظاهراً اروپا و آمریكا امكان تولید و توسعه را دراختیار كشورهای بخصوصی قرار می دهند و به كشورها به شكل مساوی نگاه نمی كنند.
- بله به نظر می رسد آنها به چین ظاهراً كمونیست اطمینان بیشتری دارند و كارخانه هایی در این كشور ایجاد كرده اند. البته اروپایی ها در مقابل انتقال توسعه به این كشور مقاومت می كنند. ولی مثلاً كشورهای مسلمان مراكش و الجزایر كه اتفاقاً به اروپا نزدیك اند هیچ بهره ای نبرده اند.
 
با این وصف وضع علوم الكترونیك در ایران چگونه است؟
- مقاله هایی كه در ایران نوشته می شود از نظر تئوری سطح بالایی دارند ولی از نظر عملی و تحقیقاتی كاری بر رویشان انجام نگرفته . در حالی كه در اروپا و آمریكا نتایج تئوری با عمل مقایسه می شود تا مشخص شود جواب تئوری درست است یا نه. این كار هم بودجه و تجهیزات می خواهد. به همین ترتیب دانشجویان ایرانی از  نظر تئوریك قوی هستند. چنان كه كشورهای بلوك شرق هم همین وضعیت را دارند. ولی كار عملی انجام نداده اند. البته واقعیت این است كه اصولاً شیوه آموزش در فرانسه هم با ایران فرق می كند. در فرانسه 20 درصد از دروسی كه ما به دانشجوی رشته الكترونیك ارایه می دهیم درس های مدیریتی، اقتصاد، اداره اكیپ و فرهنگ بین المللی ست تا مهندس فن و تئوری را با هم بداند و مثلاً بتواند به خوبی درباره كاری كه انجام داده صحبت كند و گزارش بنویسد. این ویژگی راهم صنعت از دانشگاه می خواهد. حتی نصف اعضای هیأت مدیره دانشگاه ما مسئولان صنایع هستند. همچنین ما به دانشجویانمان یاد می دهیم چگونه سیستم جدیدی طراحی كنند. از كجا شروع كنند وبه كجا برسند.
 
با این وصف چه راه حلی برای ایجاد حركت در رشته الكترونیك در ایران وجود دارد؟
- تأمین بودجه برای مراكز تحقیقاتی وقتی صنایع پشت سرش نیست به تنهایی فایده ای دارد. اگر ایران بتواند اطمینان اروپا و آمریكا را جلب كند تا مثل كشورهای اروپای شرقی صنایع الكترونیك را وارد كند می تواند تكانی در صنایع و تحقیقات الكترونیك ایجاد كند. باید دید كره ای ها چه كار كرده اند كه حالا سامسونگ آن قدر قوی شده كه با اروپایی ها رقابت می كند.

فایده نانوتکنولوژی چیست؟ کتابخانه الکترونیک (دیجیتال) چیست؟