شخصیت اسطوره ای وای در فرهنگ ایرانیان

یکی از شخصیت های اصلی اساطیری ایرانیان و هندوایرانیان وای نام دارد. وای یا وَیو (vayu) احتمالاً از ریشه ایرانی واته (vata) یا باد مشتق شده. وای بر باد نظارت دارد.
وای به تیشتر (الهه آب و باران) کمک می کند باران و آب دریاها و دریاچه ها را به وجود آورد. وای هم چهره ای شوم دارد و هم چهره ای نیکوکار. با ابر باران زا زندگی به همراه می آورد ولی با توفان، مرگ می آفریند. وای دلیر، نیرومند، سرسخت و ستبر است.
آفریدگار (اهورامزدا) برای او قربانی کرد تا آفریدگان اهریمن نابود شوند و آفریدگان خوب حفظ شوند. بعضی از موجودات اهریمنی مانند ضحاک (اژدی هاک) هم او را ستایش کرده اند. (عقیده بر این بود که دعاهای آفریدگار مستجاب شد اما اهریمن نه).
اهورامزدا در بالا و روشنایی فرمانروایی می کند و اهریمن در پایین و در ظلمت. جای حکمفرمایی وای در فضای میان آن دو یعنی در خلأ یا جو است. به این ترتیب وای از میان هر دو جهان یعنی جهان روح نیک و جهان روح بد می گذرد. پس چنان که گفته شد هم نیکوکار است و هم نابود کننده. البته در وای مفهوم بی طرفی هم هست.
در دوران قدیم تر تصور می شد وای شخصیت واحدی است که دو چهره خوب و بد دارد. اما بعدها وای تبدیل به دو شخصیت شد. به این شکل هم وای خوب وجود دارد و هم وای بد. با این تعبیر دو شخصیتی از وای، این اسطوره در قالب آیین زروانی هم می گنجد که آیینی انحرافی از زرتشتی محسوب می شده و جهان را آفریده دو خدا می دانسته است. زروانیان به ثنویت معتقد بوده اند.
ایرانیان باستان وای را نیرویی هراس انگیز می دانستند که با مرگ پیوند دارد و کسی نمی تواند از چنگ آن فرار کند. آنها تصور می کردند اگر چنان که شایسته است وای را خشنود کنند آنها را از هر هجومی رهایی می بخشد. آنها به ویژه در مواقع خطر به درگاه وای دعا می کردند زیرا او جنگجویی سهمناک و فراخ سینه است. وای لباس جنگی بر تن دارد و با وسایل جنگی زرین به تعقیب دشمنان می پردازد تا اهریمن را نابود کند و از اهورامزدا پاسداری کند.
در یکی از متون هندی آمده وای از نفس غولی که دنیا از بدن او ساخته شده به وجود آمده. وای در گردونه ای تیزرو سوار است که آن را صد یا حتی هزار اسب می کشند. او است که نورها را گلگون میکند، یعنی برق ایجاد می کند و سپیده دم را به وجود می آورد.

شخصیت اسطوره ای تیشتر، حامی سرزمین های آریایی واقعیاتی درباره تاریخ زبان و خط ایرانیان