بهترین زمان برای یاد گرفتن حفاظت از محیط زیست

در شهر پاریس كبوترها بدون هیچ نگرانی ای در پیاده روها كنار مردم راه می روند. این پرندگان كه سال ها است كسی مزاحم آنها نمی شود به قدری از بابت مردمی كه به حفاظت از محیط زیست بها می دهند مورد ملاطفت قرار گرفته اند كه به نظر می رسد دیگر حتی پرواز كردن را فراموش كرده اند و  گاهی خودشان به معضلی برای شهرداری تبدیل می شوند. البته بحران محیط زیست ناشی از آلودگی هوای این شهر نیز به گونه ای نیست كه پرندگان را از آن فراری دهد.
شهروندان برخی از كشورها نیز لباس های را كه از اجزای بدن جانوران كمیاب درست شده است را نمی پوشند تا به شكار و تجارت این جانوران رونق نبخشند.
البته دقت و حساسیت مردم برخی از كشورها به حفظ محیط زیست تنها منحصر به دوست داشتن جانوران یا استفاده از اجناس درست شده از اعضای بدن جانوران نظیر پوست، عاج فیل و لاك لاك پشت نمی شود.
در این كشورها مردم به زباله های رها شده در طبیعت، فاضلاب های صنعتی، قطع بی رویه درختان، نحوه استفاده از كودها و سموم شیمیایی، حفظ سلامت رودها و آب های جاری و ... حساسند و هر ازگاهی شاهد فعالیت حامیان محیط زیست در این كشورها هستیم كه به روش های مختلف و خلاقانه توجه خود را به حفظ محیط زیست نشان می دهند. درواقع آنها می دانند كه دولت ممكن است در انجام وظیفه خود نسبت به حفاظت از محیط زیست اهمال كند. بنابراین خود شهروندان باید به حفظ محیط زیست بپردازند.
طبیعی است كه چنین حساسیتی نسبت به محیط زیست یك شبه و با زور و اجبار صرف به وجود نیامده است. بلكه حاصل سال ها آموزش در سطح عموم و به ویژه به كودكان و نوجوانان بوده است.
تبدیل كردن امر حفاظت از محیط زیست به یك باور ذهنی و عادت تنها راهی است كه در نهایت به حفظ محیط زیست می انجامد. بهترین زمان برای ایجاد چنین باوری نیز از دوران كودكی است. در این زمینه مدارس نقش حیاتی دارند. اما آن چه مشخص این است كه مدیران و معلمان مدارس هنوز در این زمینه حساسیت لازم را پیدا نكرده اند.
به عنوان نمونه می توان به نتایج تحقیقی كه در سال 2006 به وسیله دو گروه پژوهشگران ایرانی و هندی منتشر شد اشاره كرد. این تحقیق در مدت دو سال در 103 مدرسه در شهرهای میسور هند و تهران انجام شد و یكی از نتایج جالب آن این بود كه در شهر تهران كه میزان آلودگی هوا بسیار زیاد است آگاهی معلمان مدارس متوسطه این شهر درباره آلاینده ها به طور قابل توجهی كمتر از معلمان شهر میسور هند است. به نظر این محققان كلید موفقیت در آموزش های زیست محیطی آگاهی های آموزگاران است و به سختی می توان انتظار داشت كه دانش آموزان مدارسی كه معلمانشان در زمینه مسایل زیست محیطی آگاهی كمتری دارند، قادر به كسب مهارت های لازم برای حفظ طبیعت و ارتقای كیفیت محیط زیست در منطقه خود باشند. در نهایت از دو دولت هند و ایران به طور قاطع خواسته شد تا دوره های آموزشی مرتبط با محیط زیست را برای معلمان مدارس تدارك ببینند و به همین نسبت امكانات كمك آموزشی بیشتری در اختیار معلمان مدارس قرار دهند.
در همین زمینه مادر یك كودك دبستانی به نمونه ای از عدم حساسیت در مدارس نسبت به موضوعات زیست محیطی اشاره می كند. او می گوید:«فكر می كنم روزانه در هر كلاسی از مدرسه پسر من یك سطل زباله كیسه نایلون جمع می شود. چون بچه ها پس از خوردن خوراكی ها نایلونی را كه در آن ساندویچ و غیره برده اند را دور می ریزند. معلم ها هم نمی گویند كه این نایلون ها را به منزل برگردانید و مجدداً از آنها استفاده كنید و یا آنها را تشویق نمی كند كه كمتر نایلون مصرف كنند. خود من از هر روشی كه مدرسه برای حفظ محیط زیست به فرزندم آموزش دهد استقبال می كنم و خودم هم آن را به كار می بندم چون نسبت به حفظ محیط زیست حساسم. اما متأسفانه تاكنون ندیده ام كه در مدرسه در زمینه حفظ محیط زیست نكته جدید و عملی ای به فرزندم یاد بدهند».
این در حالی است كه كودكان ما خیلی زود مداد در دست می گیرند و بر روی كاغذ نقاشی می كنند یا مشق می نویسند. به این ترتیب می توان به آنها این گونه آموزش داد كه همه اینها از چوب درست شده اند و با تراشیدن زیاد مدادها یا مصرف بیهوده كاغذها نباید موجب قطع درختان شد. در حین آموزش درباره هر عنصر طبیعی هم می توان شیوه حفظ آن را آموزش داد. آموزش درباره ارزش آب، آموزش درباره ارزش گیاهان با كمك به كودك در كاشت دانه و مراقبت از آن، شیوه های بازیافت زباله و ... همگی در كلاس های مدرسه امكان پذیر است و می تواند مكمل درس ها باشد.
مرتضی خلخالی كارشناس آموزشی با اشاره به تحولات جهان در زمینه برنامه ریزی درسی به شیوه های انجام این قبیل آموزش ها در مدارس اشاره می كند. او می گوید:«تحولی كه در طراحی رویكردهای برنامه ریزی و طراحی كتاب های درسی در جهان به ویژه برای خردسالان انجام شده حاوی كاربست رویكرد تلفیقی و از آن مهم تر میان رشته ای است. در این رویكرد مرز میان درس ها و نظام های رشته ای مختلف كم و بیش رنگ می بازد و بسیاری از مباحث درسی هم میان خود و هم با زندگی روزمره انسان و محیط زیست مرتبط می شود. مطابق اصول روانشناسی پرورشی از قبیل نظریه گشتالت می دانیم كه دست كم هنگامی كه پدیده های طبیعی محیط زیست كنجكاوی كودك یا خردسال را تحریك می كند، او در صدد برمی آید كه واقعیت ها را با آن چه كه در طبیعت و در زندگی خویش با آن روبه رو است توجیه كند. تلفیق مفاهیم و تدریس یكپارچه و كل نگرانه بسیاری درس ها مانند علوم تجربی یا علوم اجتماعی به یادگیری معنی دارتر و جذاب تر می انجامد».
برخی از كشورها پا را از این فراتر گذاشته و می كوشند در كتاب های درسی دانش آموزان را به شكل علمی با مشخصات گیاهان و جانوران بومی خود آشنا كنند.
خلخالی می گوید:«كشور ایتالیا به علت توانایی علمی و برخورداری از متخصصان برنامه ریزی و روش ها، طرح عظیم زیست شناسی دبیرستانی آمریكا را اقتباس كرده و به جای بررسی جانوران و گیاهان آمریكایی، بیشتر از مثال های زیست محیطی خود استفاده می كند. تمامی دانش آموزان انگلستان نیز از سال 2002 موظف به آموختن دروس شهروندی طی یك برنامه درسی ملی هستند. در این برنامه علاوه بر آموزه هایی برای رشد ابعاد وجدانی و پرهیزكاری و ... پروراندن مسئولیت پذیری نسبت به مسایل زندگی و زیست محیطی لحاظ شده است».
آموزش نحوه حفاظت از محیط زیست در مدارس و افزایش دانش و آگاهی كودكان و نوجوانان در مناطقی كه طبیعت منحصر بفرد و یا حفاظت شده دارند حتی می تواند به آهسته شدن و یا توقف روند نابودی محیط زیست نیز بینجامد. همچنین از جرایم خاص این مناطق نظیر شكار غیرمجاز یا قطع درختان نادر می كاهد و فراتر از آن بر حامیان محیط زیست این مناطق می افزاید. ایجاد حس قدرشناسی نسبت به مواهب محیط زیست و زندگی و نیز توجه به صرفه جویی از نتایج دیگری است كه آموزش حفاظت از محیط زیست در دانش آموزان به جا می گذارد.
از واژه هایی كه به تدریج جای خود را در جهان و نیز ایران باز می كند، مدارس سبز است. در طراحی این مدارس به محیط زیست و ایجاد فضای سالم برای دانش آموزان توجه زیادی می شود.در برخی از مدارسی كه به آنها مدارس سبز اطلاق می شود بام ساختمان مدرسه مملو از گل و گیاه است. به عنوان مثال برای درست كردن باغچه ای بر روی بام مدرسه ای در شیكاگوی آمریكا از گیاهان خودرو استفاده شده كه نیازی به آبیاری ندارند. در این مدرسه كلاس علوم در بام و میان گل ها و گیاهان برگزار می شود و حتی دانش آموزان می توانند لانه سازی كبوتران را نیز ببینند. نحوه طراحی این مدرسه به گونه ای است كه كاملاً با اصول صرفه جویی در مصرف انرژی و حفاظت از محیط زیست منطبق است. در این مدرسه كمتر از حد معمول آب مصرف می شود و انرژی برق از منابع قابل تجدید به دست می آید. به این ترتیب دانش آموزان با زندگی گیاهان آشنا می شوند، نسبت به حفاظت از محیط زیست حساس می شوند و با شیوه های صرفه جویی در مصرف انرژی آشنا می شوند.
به هر صورت بسیاری از آلودگی های زیست محیطی مثل آلودگی هوا، آلودگی آب ها و نیز مواردی نظیر از بین رفتن جنگل ها و نابودی گونه های منحصر بفرد گیاهی و جانوری ناشی از ناآگاهی افراد جامعه هستند. بنابراین آموزش در سطوح مختلف جامعه خواهد توانست جلوی بسیاری از مشكلات زیست محیطی را بگیرد. در این میان مدارس با آموزش به كودكان و نوجوانان می تواند در این زمینه تأثیرات گسترده ای به جا بگذارند.

معلمان عصر جدید نقش مدارس در مبارزه با سوء استفاده های فضای اینترنت