کتابخانه الکترونیک (دیجیتال) چیست؟

براى افراد كتابخوان گرفتن كتاب در دست و مطالعه آن با تفكر و در آرامش لذتى خوشایند است. مسلماً این افراد دوست ندارند اشعار حافظ یا رمان هاى ادبى را در رایانه بخوانند یا به جاى كتابى با صحافى زیبا، كاغذهاى با مطالب پرینت گرفته شده را در دست بگیرند. همچنین بسیارى از افراد دوست دارند در میان قفسه كتابخانه ها پرسه بزنند و با تورق كتاب مورد علاقه شان را انتخاب كنند. بى شك دست كم در آینده نزدیك هم كتاب هاى چاپى و كتابخانه ها همچنان اهمیت شان را حفظ مى كنند. منتها مطالعه كتاب به صورت آنلاین و كتابخانه هاى دیجیتال نیز با سرعت و قدرت مى آیند كه به تسلط چند هزار ساله كتاب هاى كاغذى بر تمدن بشر خاتمه دهند. متأسفانه ما در ایران هنوز  حتی یك كتابخانه دیجیتالى كه همه كتاب هاى الكترونیكى را به صورت متمركز و یك جا ارائه دهد و به این ترتیب امكان دسترسى همگان به این كتاب ها را فراهم كند نداریم.
پایه مطالعه آنلاین و كتابخانه دیجیتال، رایانه است. كتابخانه هاى دیجیتال برخلاف كتابخانه هاى عادى به فضاى كمى نیاز دارند و این امكان را براى همه مردم دنیا فراهم مى كنند كه به دانش جهانى دسترسى داشته باشند. بخصوص براى كشورهاى پهناور و پرجمعیت بسیار به صرفه تر است كه به جاى ایجاد كتابخانه هاى متعدد و صرف هزینه، چاپ و نظارت و نقل و خرید فضا و ... امكان دسترسى همه جمعیت خود را به كتاب از طریق رایانه فراهم كنند.
هم اینك كشورهاى پیشرفته به سرعت كتابخانه هاى خود را دیجیتالى مى كنند بویژه سرعت آمریكایى ها در دیجیتالى كردن كتابخانه هایشان سایر ملت ها را از بابت نفوذ هرچه بیشتر زبان انگلیسى و اندیشه هاى آمریكایى نگران كرده است.
هزینه اولیه ایجاد كتابخانه هاى دیجیتال هم بسیار بالاست. با این همه كشورهایى كه مى خواهند از قافله علم و دانش جهانى عقب نمانند، به خاطر صرفه هاى آینده بر سرعت ایجاد كتابخانه هاى دیجیتال و نیز بهره گیرى بهتر از كتابخانه هاى دیجیتالى كه دیگران ایجاد كرده اند افزوده اند.
ایجاد كتابخانه دیجیتال فرآیند پیچیده اى است و به مهارت هاى مدیریت و سازماندهى و نیز فنون كتابدارى ویژه كتابخانه هاى دیجیتال نیاز دارد. در كتابخانه هاى دیجیتال باید منابع مختلف اطلاعاتى از كتاب گرفته تا نشریات را گردآورى و ذخیره كرد. بعد باید این اطلاعات را سازماندهى كرد. این سازماندهى باید به گونه اى باشد كه براى افراد به خوبى امكان جست وجو در میان این منابع فراهم باشد و سپس این مطالب را از طریق شبكه جهانى در اختیار همه قرار داد. تازه پس از این مرحله، مرحله خدمات دهى شروع مى شود. خدمات دهى كتابخانه هاى دیجیتال پیچیده تر از كتابخانه هاى عادى است. چرا كه كتابخانه اى كه كتاب هاىكاغذى دارد، فضا و منابع محدود و مشخصى دارد كه كنترل و نگهدارى از آنها كار خیلى پیچیده اى نیست. در حالى كه در فضاى مجازى كتابخانه هاى دیجیتال امكان حمله ویروس و یا ایجاد ترافیك بیش از حد در محدوده كتابخانه و در نتیجه مختل شدن خدمات دهى وجود دارد.
با این حال در كار كتابخانه هاى دیجیتال سادگى هایى هم وجود دارد. از آن جمله اگر اشكالى در متن و یا سایر بخش هاى كتاب وجود داشته باشد براحتى مى توان آنها را تصحیح كرد. در حالى كه در كتاب هاى چاپى این كار چندان ساده و كم هزینه نیست.
با وجود این كه تمام این مراحل هزینه زیادى مى طلبد، بسیارى از كشورهاى دنیا به این نتیجه رسیده اند كه ایجاد و بهره گیرى از كتابخانه هاى دیجیتال درنهایت ارزان تر و باصرفه تر از كتابخانه هاى با كتاب كاغذى است. ضمن این كه امكان دسترسى بدون تبعیض همه به كتاب و اطلاعات موجود در آنها را به وجود مى آورد. این موضوع به حدى اهمیت پیدا كرده است كه در بعضى از كشورها گذراندن واحدهاى فناورى اطلاعات در تمام رشته هاى دانشگاهى اجبارى شده است. همچنین برخى از كشورها بویژه كشورهاى پیشرفته به این نتیجه رسیده اند كه به جاى دولت بهتر است بخش خصوصى و تعاونى ها بخصوص در زمینه تأمین تجهیزات، دست اندركار ایجاد كتابخانه هاى دیجیتال شوند.
با این همه گسترش كتابخانه هاى دیجیتال به گسترش زیرساخت ها نیز نیاز دارد. براى این كه بتوانیم دانش را از طریق اینترنت در اختیار همه قرار دهیم، در ابتدا باید این امكان را فراهم كنیم كه همه به رایانه دسترسى داشته باشند. در حال حاضر در كشورهاى پیشرفته از هر سه نفر، یك نفر به رایانه دسترسى دارد. اولین گام در این راه هم این است كه همه مدارس، دانشگاه ها، بیمارستان ها و سایر مراكز عمومى به رایانه و اینترنت دسترسى داشته باشند و بعد این كه اینترنتى كه در دسترس همه قرار مى گیرد، اینترنت پرسرعت باشد.
برخى گمان مى كنند ارائه اطلاعات كتاب شناختى درباره یك كتاب و مكانیزه كردن ثبت نام و امانت دادن كتاب یا اتصال به كتابخانه هاى دیجیتال خارجى به معنى داشتن كتابخانه دیجیتال است. در حالى كه كتابخانه دیجیتال به این ترتیب به وجود مى آید كه ابتدا از دستگاه هاى قوى اسكن استفاده مى شود تا كتاب هاى چاپى و یا خطى اسكن شوند و به نسخه دیجیتالى تبدیل شوند. سپس ذخیره و سازماندهى و حفاظت شوند و هم اطلاعات مربوط به كتاب و هم محتوا طورى مشخص شود كه براحتى بتوان آنها را جست وجو كرد و به اطلاعات مورد نظر دست یافت. در حالى كه در كشور ما همان ارتباط با كتابخانه هاى دیجیتال خارجى هم راضى كننده نیست. بویژه ارتباط با كتابخانه هاى دیجیتال خارجى در دانشگاه ها بسیار بد سازماندهى شده. بطورى كه هر دانشگاهى بطور جداگانه اقدام به خرید كتاب هاى الكترونیكى مورد نیازش مى كند و چون ارتباطى بین كتابخانه هاى دانشگاه ها نیست، ضمن از دست رفتن منابع مالى، همگان از این كتاب ها بهره مند نمى شوند. ضمن این كه محققان و دانشجویان براى به دست آوردن منابع تحقیقاتى خود از دانشگاهى به دانشگاهى دیگر سرگردان مى شوند.
تمام این مشكلات در حالى وجود دارد كه عصر اینترنت این مزیت را دارد كه امكان دسترسى همگان به دانش را با سهولت بیشترى فراهم مى كند. هم اینك امكان دانلود و استفاده از جدیدترین و معتبرترین كتاب هاى دانشگاهى و علمى و غیرعلمى وجود دارد. برخى از این كتاب ها كه كتاب هاى مرجع بسیار مهمى هستند هر دو هفته یك بار و یا هر هفته به روز مى شوند و در دسترس همگان قرار مى گیرند. در حالى كه ما هنوز نتوانسته ایم از این مزیت به خوبى استفاده كنیم.
همچنین ما بشدت به ایجاد دست كم یك كتابخانه دیجیتالى نیاز داریم تا بتواند همه كتاب هاى الكترونیكى موجود را جمع آورى كند و تمركز دهد و آنها را بدون تبعیض در اختیار همه قرار دهد. همچنین كتاب هاى موجود در كشور را به صورت دیجیتالى درآورده و از این طریق منتشر كند. این كار ضمن این كه تمركزى در خرید و ارائه كتاب هاى الكترونیكى به وجود مى آورد، كار محققان را ساده تر مى كند. در ضمن كتاب ها و مقالاتى را كه برخى از آنها بسیار ارزشمندند را بهزبان فارسى در شبكه جهانى منتشر مى كند و زبان فارسى و دانشمندان و نویسندگان ایرانى هم سهم و توان خود را در كمك به اعتلاى دانش و فرهنگ جهانى ثابت مى كنند و از این طریق اعتبار زبان فارسى و دانشگاه هاى كشور نیز افزایش مى یابد. مزیت دیگر این كار این است كه نیازى به صرف هزینه براى ایجاد و به روز كردن دائمى تمام كتابخانه هاى كشور نیست و با گسترش رایانه همه بسادگى به دانش روز دسترسى خواهند داشت.

هماوردان عرصه الکترونیک انواع زباله و راه های درست دفع آن