آیا آموزش های کارآموزی در کشور ما مناسبند؟

در مقايسه با كارآموزان ساير رشته هاي دانشگاهي، اين كارآموزان رشته هاي پزشكي هستند كه همه اعم از اساتيد، مراكز مربوطه و حتى مردم آنها را جدى مى گيرند. كارآموزان رشته هاي پزشكي به شكل سازمان يافته و جدى به بيمارستان ها مى روند و با رعايت احترام و اطاعت كامل زير نظر دانشجويان سال هاى بالاتر آموزش مى بينند و كار عملى انجام مى دهند. استاد كه در ضمن، متخصص رشته خود است در بالاى پلكان قرار دارد كه همه از او حرف شنوى دارند و سرنوشت تحصيل و كارآموزيشان به نظر او بستگى دارد. ضمن اين كه منفعت دانشجويان ايجاب مى كند در اين دوره هر چه بيشتر بياموزند و كار عملى انجام دهند. اين سيستم كارآموزى باعث شده رشته پزشكى نسبت به بقيه رشته ها وضعيت بهترى داشته باشد و در بعضى حوزه ها با دانش پزشكى كشورهاى پيشرفته پهلو بزند.
در مقايسه با رشته هاي پزشكي، سيستم كارآموزى در ساير رشته هاى دانشگاهى چارچوب خيلي مشخصي ندارد. براي بسياري از كارآموزان محيط هاي كار بدون هيچ سخت گيري اي گواهي امضا مي كنند و دانشگاه هم نظارتي بر شيوه گذراندن وقت دانشجويان در دوره هاي كارآموزي ندارد. برعكس برخي از محل هايي كه كارآموزان به آنها مراجعه مي كنند در حضور و غياب و نحوه كار و ... سخت گيري زيادي مي كنند. غالب اين شركت ها، خصوصي يا نيمه خصوصي هستند.
به این ترتیب كارآموزى در بعضى از رشته ها مثل پزشكى خيلى خوب است. اما غالباً در مورد رشته هاى ديگر چنين نيست. به عنوان مثال در رشته هاي فني گاهي موضوعات مصنوعى هستند و دانشجو از آنها استقبال نمى كند. همچنين در زمينه كارآموزي برنامه دقيقى وجود ندارد و از سوى استاد هم كمتر جدى گرفته مى شود. اين ساعات براى اغلب دانشجويان زنگ تفريح است. از طرفى به كارخانجات و مؤسسات محل كارآموزى هم امتيازى داده نمى شود. البته چنين امتيازى در مورد رشته پزشكى وجود دارد. درنتيجه مؤسسه اى كه كارآموز به آن مراجعه مى كند غالباً  گواهى مى نويسد و به عبارتى خود را از دست دانشجو خلاص مى كند. از جانب استاد و سيستم هم نظارتى بر كار كارآموز نيست. بخش اساسى مشكل هم به اين برمى گردد كه در ساختار كشور ما برخلاف غرب مدرك اهميت بيشترى نسبت به كارآيى دارد.
ابتدايي ترين شرط براي كارآمد كردن واحدهاي كارآموزي اين است كه دانشگاه ها و محيط هايي كه به دلايلي كارآموزان را مي پذيرند، آنها را جدي بگيرند. برخي از صاحبان صنايع يا مراكز خدماتي كه كارآموزان را مي پذيرند ادعا مي كنند اشكال از ناحيه نظارت نداشتن اساتيد دانشگاه ها بر كار كارآموزان است.
يك قطعه ساز مي گويد:«صنايع از كارآموزان استقبال مي كنند و حتي گاهي به استخدام كارآموزان تمايل پيدا مي كنند. منتهي موضوع اين است كه عده اي از دانشجويان تنها براي رفع تكليف و گرفتن نمره كارآموزي مي كنند. چون دانشگاه آنها را مكلف كرده ساعاتي را صرف كارآموزي كنند. در حالي كه اگر دانشگاه به طور مستمر كار آنها را پيگيري كند، دانشجو احساس مسئوليت مي كند و مانند يك نيروي واقعي در كارخانه كار مي كند و در آن پذيرفته مي شود».
به اين ترتيب براي اين كه دوره كارآموزي به نتيجه خاصي منتهي شود، لازم است دانشگاه ها و به طور خاص استادان بر كار كارآموزان نظارت داشته باشند و گزارشي كه در نهايت از سوي دانشجو ارايه مي شود براساس معياري مورد ارزيابي دقيق و علمي قرار بگيرد. به عبارتي كارآموزي دوره اي تلقي شود كه براساس آن دانشجويان وادار شوند در دوران تحصيل واقعاً در خارج از دانشگاه كار كنند. وگرنه افزايش و كاهش دوره كارآموزي بدون اين كه چارچوب جدي و مشخصي براي آن تعريف شود، به نتيجه لازم منتهي نمي شود و همه از جمله مراكز كار و خود دانشجويان تنها براي رفع تكليف آن را انجام مي دهند.
برخي از مراكزي كه كارآموزان به آنها مراجعه مي كنند مدعي هستند كه بعضى از دانشجويان در قبال محل كاري كه به آن مراجعه مي كنند احساس تعهد نمى كنند. منضبط نيستند و حتى به تذكراتى مثل عدم استعمال سيگار توجه نمى كنند. درحالي كه در كشورهاى پيشرفته نحوه سپرى كردن دوره كارآموزى دانشجويان در مراكز صنعتى براى آينده خود آنها بسيار مهم است و به عنوان مثال انبوه دانشجويان همراه درس در كارخانه ها كار مى كنند.
از طرفى واحدهاى صنعتى يا مراكز خدماتي بزرگ در شهرهاى مختلف پراكنده اند. در حالى كه بسيارى از دانشجويان ترجيح مى دهند در محدوده شهر خودشان دوره كارآموزي را طي كنند و اين نيز مشكلاتى را ايجاد مى كند. به اين ترتيب وجود چارچوب محكم براي كارآموزي اين مزيت ديگر را نيز دارد كه عملاً كساني كه نمي توانند با چنين شرايطي كنار بيايند از انتخاب رشته هايي كه مستلزم گذراندن دوره هاي كارآموزي جدي است صرف نظر مي كنند و تنها به انگيزه گرفتن مدرك اين رشته ها را انتخاب نمي كنند. اين كار جا را در دانشگاه ها براي افراد علاقه مند بازتر مي كند. چنان كه دانشجويان پزشكي به هر حال مي دانند كه براي رسيدن به شغل دلخواه خود ناچارند شرايطي مانند كشيك هاي شبانه، رفتن به شهرها و دهات و غيره را بپذيرند و كساني كه امكان و شرايط لازم را ندارند، از همان ابتدا اين رشته ها را انتخاب نمي كنند.
البته اينها به معناي اين نيست كه هيچ يك از دانشگاه ها دوره كارآموزي را جدي نمي گيرند. ولي باز هم اشكالات زيادي وجود دارد.
به عنوان مثال يك دانشجوي رشته عمران مي گويد:«در دانشگاه ما گذراندن دوره كارآموزي جدي گرفته مي شود و دانشجويان بايد حتماً اين دوره ها را گذرانده و نتيجه آن را گزارش دهند. ولي در طي اين دوره از سوي استادان نظارت جدي بر كار كارآموزان وجود ندارد».
وقتي دوره كارآموزي در كشورمان را با كشورهاي ديگر مقايسه مي كنيم متوجه تفاوت هاي عمده اي مي شويم.
به عنوان مثال در اين كشور دوره كارشناسى پنج ساله است. دانشجويان در سال سوم به اختيار خود مى توانند سه، چهار ماه دوره كارآموزى كارگرى بگذرانند. در سال چهارم و پنجم دو دوره پنج ماهه كارآموزى اجبارى وجود دارد كه حتى اگر پاى پروژه تحقيقاتى مهمى در ميان باشد مى تواند به هفت ماه افزايش يابد. در اين دوران دانشجويان سركلاس هاى درس حاضر نمى شوند ولى با استاد رابطه دارند و بسته به اهميت پروژه تعداد جلسات ارتباط با استاد تعيين مى شود. حداقل اين جلسات دو جلسه است و مهندس شركت ـ استادكارآموز ـ هم در آنها حضور دارد. در محل كارآموزى با دانشجويان مانندكارمندان عادى رفتار مى شود. آنها كارت حضور و غياب دارند و در صورتى كه بخواهند غيبت كنند مرخصى مى گيرند و در ازاى كارشان با فيش حقوقى، حقوق كارآموزى دريافت مى كنند و چه بسا پاداش مى گيرند. شركت ها آنها را در رازهايشان سهيم مى كنند و غالبا ً نيز ايشان را استخدام مى كنند.
در هر صورت نتيجه كارآموزى و محل آن براى آينده شغلى كارآموز بسيار مهم است. دانشجويان موظفند خودشان محل كارآموزيشان را ولو در شهرهاى ديگر بيابند. در صورتى كه از پيدا كردن مكان مناسب نااميد شوند، ناچار مى شوند دوره كارآموزى را در بخش ادارى دانشگاه طى كنند كه به ازاى آن حقوقى دريافت نمى كنند. هم كارخانجات و هم دانشگاه ها انگيزه زيادى براى پيگيرى كار كارآموزان دارند. كارخانجات بسته به تعداد كارآموزى كه مى پذيرند از معافيت مالياتى برخوردار مى شوند. ضمن اينكه كارآموز در اين دوره بيمه است و هر اتفاقى كه برايش رخ دهد يا به ماشين آلات آسيبى برسد بيمه، خسارات را تقبل مى كند. دانشگاه ها هم به موضوع راغبند چون نام خود را در صنعت مطرح مى كنند.
به هرحال اگر محل هايي كه كارآموزان را مي پذيرند انگيزه هاي كافي نداشته باشند، نمي توان از آنها انتظار كمك زيادي داشت. شايد به همين دليل است كه دانشگاه مي گويد بخش هاي صنايع و خدمات از كارآموزان استقبال نمي كنند و به كارآموز به چشم مزاحم نگاه مى كند. كسى كه يك نفر بايد دنبالش باشد و سؤالاتش را جواب دهد بى آن كه فايده اى براي شركت داشته باشد. همچنين كارخانجات از بابت كار دانشجويان با ماشين آلات نگرانند. چون ممكن است اين جوانان تازه كار هزينه اى به كارخانه تحميل كنند در حالى كه پوشش بيمه اى هم در اين مورد وجود ندارد. ضمن اينكه گاهى هزينه غذا هم دارند.
به اين ترتيب نمى توان از كارخانجات بدون دادن امتياز انتظار داشت روى كارآموزها هزينه كنند. بنابراين طبيعى است كه سازوكار تشويقى براى كارخانجات لازم است.
يك دانشجوى مهندسى كشاورزى مى گويد:«بيشتر دانشجويان ترجيح مى دهند كار عملى انجام دهند تا صرفاً تئورى بياموزند. چون بيشتر موضوعات را حين كار عملى مى آموزند. در غير اين صورت هنگام فارغ التحصيلى چيزى درباره كارشان نمى دانند. منتها مشكل اين است كه كارآموزى بستگى به تمايل دانشگاه و امكانات موجود دارد. در حالى كه شناختن زمين و گياه به شكل عملى كلاس آموزشى است كه هيچ تئورى دانشگاهى جاى آن را نمى گيرد.»  نظر اين دانشجو به راحتى قابل تسرى به تمام رشته هاى دانشگاهى است كه نيازمند به هم آميختن تئورى و عمل اند.

بیمارستان هایی که مانند هتل های لوکس سرویس می دهند شاید رکود (اقتصادی) برای سلامتی شما خوب باشد!