زندگی میرزا تقی خان امیرکبیر

میرزا تقی خان امیرکبیر (1852-1806 میلادی) یکی از تأثیرگذارترین رجال تاریخ اخیر ایران بود. امیر در دهات فراهان واقع در استان مرکزی متولد شد. تنها 3 سال و سه ماه سمت صدراعظمی را بر عهده داشت و در این مدت بیش از کل صدراعظم های سلسله قاجار به ایران خدمت کرد. وی بنای نوسازی (مدرنیزاسیون) در ایران را پی ریزی کرد.
پدر تقی، کربلائی محمد قربان نام داشت. پدر امیرکبیر ابتدا آشپز و سپس مباشر (ناظر امور) خانواده قائم مقام فراهانی شد. قائم مقام مدتی نخست وزیر محمد شاه قاجار بود و سرانجام به قتل رسید.
امیرکبیر از جوانی در دستگاه قائم مقام پرورش یافت. معروف است که وقتی معلم سرخانه برای تدریس به کودکان قائم مقام به خانه او می آمد، تقی که مشتاق یادگیری بود سعی می کرد از پشت در بسته کلاس به درس ها گوش کند. وقتی قائم مقام این موضوع را شنید به تقی اجازه داد عضو دایمی کلاس شود.
بعد امیرکبیر به عنوان دبیر (منشی) قائم مقام شروع به کار کرد و به خاطر نبوغ و قابلیتش مسئولیت هایی به وی محول می شد. نام میرزا به معنی دبیر به همین دلیل در کنار تقی خان فراهانی (دلالت بر زادگاهش دارد) گذاشته شده است.
سفر به خارج از کشور
در سال 1829 رئیس یک هیأت روسی که به ایران اعزام شده بود به قتل رسید. فتحعلی شاه از این موضوع پریشان شد و از ترس جنگ، نوه اش خسرو میرزا را به سنت پترزبورگ فرستاد. میرزا تقی خان هم به عنوان دبیر شاهزاده با وی همراه شد. شهرت امیرکبیر از همین سفر شروع شد.
امیر در این سفر فرصت پیدا کرد تا از مؤسسات روسی دیدن کند. ده سال بعد امیر به همراه ناصر الدین شاه جوان، که در آن زمان ولیعهد بود به روسیه رفت. در این زمان میرزا تقی خان علاوه بر سردبیر (رییس دبیرها)، معلم شاهزاده هم بود و عنوان امیر نظام (فرمانده ارتش) را نیز داشت.
تزار از اطلاعات امیرکبیر درباره روسیه تحت تأثیر قرار گرفت و ترتیبی داد تا از مدارس، کارخانه ها، بیمارستان ها و مؤسسات دیگر این کشور دیدن کند.
در سال 1842 میرزا تقی خان امیرکبیر با سمت رییس هیئت اعزامی ایران با هدف حل و فصل اختلاف مرزی ایران و ترکیه در کنفرانس ارزروم شرکت کرد.
عملکرد او چنان برجسته بود که نماینده بریتانیا، رابرت کرزن نوشت میرزا تقی خان ورای هر مقایسه ای است و جالب ترین فرد در میان اعضای هیئت های ترکیه، ایران، روسیه و بریتانیا است که در ارزروم جمع شده اند.
این دوره همزمان با اصلاحات تنظیمات (Tanzimat) در امپراتوری عثمانی بود و اهمیت اصلاحات از چشم فرمانده جوان نیز دور نماند.
میرزا تقی خان در آوردن ناصرالدین شاه به تهران و نشاندن وی بر تخت سلطنت نقش اصلی را ایفا کرد و با وجود مدعیان زیاد به وسیله شاه جوان به صدر اعظمی ایران منصوب شد (1264 هجری قمری). سال بعد هم به امر ناصرالدین شاه و علی رغم مخالفت مهدعلیا، مادر شاه، با خواهر تنی پادشاه ازدواج کرد و نفوذش بیش از پیش افزایش یافت.
شروع کار به عنوان اصلاح طلب
وقتی در سال 1848 ناصرالدین شاه پادشاه ایران شد نام میرزا تقی خان امیر نظام را برای خودش برگزید. نامی در خور شأنش یعنی اتابک اعظم به او داده شده بود اما میرزا تقی خان ترجیح می داد از عنوان قدیمی اش استفاده کند. مردم به تدریج نام میرزا تقی خان امیر نظام را به امیر کبیر (فرمانده بزرگ) تغییر دادند.
میرزا تقی خان در مقام صدر اعظمی در موقعیتی قرار گرفت که می توانست اصلاحاتی که بی شک مدت زمانی طولانی بود در سر می پروراند انجام دهد.
این مرد خستگی ناپذیر فوری شروع به کار کرد و هیچ جنبه ای از حیات ایران از چشمان تیزبین او پنهان نماند.
وقتی امیر کبیر زمام امور را به دست گرفت اوضاع ایران از هر لحاظ آشفته بود. مدعیان سلطنت و صدارت از هر گوشه ای در حال ایجاد اخلال در امور کشور بودند. خزانه تهی و وضع نیروی نظامی آشفته بود. سفرای خارجی در امور کشور دخالت می کردند و از علم و صنعت پایه و مایه ای وجود نداشت. با این وصف کارهای او در سه سال و سه ماه صدارتش اعجاب انگیز بود.
امیر کارخانه ساخت، تجارت را تسهیل کرد، اولین مؤسسه ی آموزشی مدرن را تأسیس کرد، معلمان و تکنسین هایی از اروپا استخدام کرد، سیستم پستی مدرن را افتتاح کرد، یک دفتر ترجمه و ماشین چاپ مدرن را راه اندازی کرد، اولین روزنامه کشور را تأسیس کرد، نظام قضایی را تجدید سازمان کرد، جلوی فروش مشاغل را گرفت و ... .
اقدامات وی به طور خلاصه عبارتند از:
1-حذف القاب و تعارفات بی معنی ای که منشیان به کار می بردند. حتی خطاب به خود او که صدراعظم بود فقط به لفظ جناب اکتفا می شد.
2-راه گرفتن عواید نامشروعی که کارکنان دولت به زور از مردم می گرفتند مسدود شد، رشوه خواری منع شد و برای هر مأموری به تناسب لیاقت و کاری که انجام می داد مواجب تعیین گردید.
3-هیأتی را برای تعیین میزان دخل و خرج کشور تعیین کرد. مشخص شد که خزانه پولی ندارد این در حالی بود که اغتشاش گریبان خراسان را گرفته و به پول نیاز بود. با این وصف امیر به فکر چاره افتاد.
امیرکبیر برای این کار مستمری گزاف عده ای که بدون شایستگی پول دریافت می کردند را قطع کرد. وی در این کار ملاحظه هیچ کس را نکرد. به شیوه اخذ مالیات ها نظامی عادلانه داد، با ایجاد امنیت و حمایت از بازرگانان به تجارت داخلی و خارجی رونق داد.
صنایع داخلی را تشویق کرد و صنعت گران را به تقلید از تولیدات خارجی واداشت. عده ای را برای آموختن حرف و صنایع به غرب فرستاد و برای گسترش کشاورزی و آبادی کشور تلاش زیادی کرد. در نتیجه میزان دخل و خرج تعدیل شد تا حدی که خزانه مملکت بعد از عزل او مقداری نیز ذخیره داشت.
4-علاوه بر فرستادن عده ای شاگرد به غرب، استخدام معلم و استادان اروپایی، انتشار روزنامه، ترجمه کتاب و تأسیس مدرسه عالی در تهران از جمله اقداماتی بود که وی انجام داد. امیرکبیر مدرسه دارالفنون را برای تعلیم طب و فنون نظامی و زبان های خارجی پایه گذاری کرد ولی افتتاح این مدرسه کمی بعد از عزل امیر صورت گرفت.
امیرکبیر برای این مدرسه عده ای معلم و مستشار درخواست کرد. اتمام بنای مدرسه و رسیدن معلمان خارجی نزدیک به 3 ماه بعد از برکناری امیر صورت گرفت. دارالفنون در 5 ربیع الاول 1268 هجری قمری به طور رسمی افتتاح شد.
در ابتدا نزدیک به 100 نفر از شاهزادگان، اعیان و رجال دولت با لباس مخصوص به شاگری و تحصیل فنون پیاده نظام و سواره نظام، توپخانه، مهندسی و شاخه های طب و زبان های خارجی پرداختند.
5-در موقع رسیدن امیرکبیر به تهران سپاه ایران از نظر اسمی 4000 و به طور رسمی 300 نیرو داشت. امیر که خودش زمانی سپهسالار کل سپاه ایران یعنی امیر نظام بود و به امور نظامی آشنایی داشت به سرعت و با دستیاری مربیان غربی لشکری منظم درست کرد. وی به مدد همین سپاه بر شورش های ولایات غلبه کرد.
به علاوه در زمان او ساختن تفنگ و بعضی دیگر از  ابزار جنگی نیز در ایران شروع شد. با دادن مساعده به استادان ایرانی هم آنها را تشویق کرد در ساخت ابزار جنگی از کارهای اروپایی ها تقلید کنند.
6-قبل از صدراعظمی امیر کبیر و به خصوص بعد از تحمیل معاهده ترکمانچای به ایران، سفرای روس و انگلیس به هر شکلی که می خواستند در امور داخلی کشور مداخله می کردند و در حقیقت شاه و وزرا گاهی در جهت اجرای اهداف یکی و زمانی بازیچه دست دیگری بودند.
اما امیر کبیر نفوذ سفرای روس و انگلیس را در تهران محدود کرد. به عنوان مثال وقتی سفرای روس و انگلیس پیشنهاد کردند برای ایجاد صلح بین دولت ایران و شورشیان مشهد وساطت کنند امیر صریحاً جواب داد مردم مشهد ترجیح می دهند 20 هزار نفرشان کشته شوند تا این که شهرشان به کمک خارجی ها به تصرف شاه درآید.
7-امیر زیباسازی شهر تهران به عنوان پایتخت را نیز آغاز کرد. دستور داد حمام ها نظافت شدند و نقشه آوردن قسمتی از آب رود کرج برای شرب مردم تهران را هم طرح کرد.
اینها و بسیاری از فعالیت های دیگر باعث برانگیخته شدن خشم درباریان و افرادی که منبع درآمد و قدرتشان در نتیجه اصلاحات امیرکبیر مورد تهدید قرار گرفته بود شد.
بزرگ ترین دشمن امیرکبیر، مادر زن خودش مهدعلیا بود. امیرکبیر جلوی اعمال نفوذهای بی جای مهدعلیا را گرفت و به همین جهت دشمنی او را برانگیخت. مهدعلیا می خواست به هر وسیله ممکن میرزا آقا خان نوری وزیر لشکر را به جای امیر بنشاند.
ناصرالدین شاه با وجود جوانی تا مدتی در برابر تحریکات دشمنان امیرکبیر و مادرش مقاومت کرد اما سرانجام مغلوب آنها شد و امیر را عزل کرد. محبوبیت امیرکبیر در میان سپاهیان نیز در موفق شدن این تحریکات مؤثر بود. سپس ملکه مادر و صدراعظم جدید از بیم این که شاه دوباره با امیر بر سر مهر آید او را واداشتند امیرکبیر را به شهری دیگر بفرستد. سرانجام امیر به حکومت کاشان راضی شد.
 بعد از آن مهدعلیا با نیرنگ شاه را به امضای حکم مرگ امیرکبیر واداشت و جلادان با عجله به کاشان رفتند. آنها او را در حمام فین کاشان پیدا کردند و با باز کردن رگ هایش وی را به قتل رساندند. امیرکبیر بدون هیچگونه عجز و لابه به این طریق دردناک درحمام فین کاشان جان سپرد. روز درگذشت او 18 ربیع الاول سال 1268 هجری قمری بود.

توانایی های فرماندهی اسکندر مقدونی ابن هیثم که بود؟