ویژگی های فلات ایران

فلات ایران در جنوب غرب آسیا قرار دارد و یکی از مناطق مرتفع و کوهستانی غرب آسیا به شمار می رود. مساحت فلات ایران دو میلیون و 600 هزار کیلومتر مربع است. حدود 2،500 کیلومتر از غرب به شرق و حدود 1،500 کیلومتر از شمال به جنوب آن است. ایران امروزی 63 درصد یعنی حدود دو سوم کل فلات (نجد) ایران را تشکیل می دهد. بقیه مناطق فلات در قرن13 هجری، با وقوع حوادثی تاریخی به تدریج از ایران جدا شده اند. این مناطق در حال حاضر عمدتاً به افغانستان و پاکستان تعلق دارند. مناطق غربی فلات ایران نیز در عراق است.

فلات ایران به شکل مثلثی است که بین دو فرورفتگی قرار دارد. این دو فرورفتگی عبارتند از خلیج فارس در جنوب و دریای خزر در شمال. به طورکلی فلات ایران از شمال به دریای خزر محدود است. در شرق، به جلگه حوضه رود سند می رسد. در جنوب آن کویر ساحلی قرار دارد و در جنوب غربی به زمین های پست بین النهرین محدود می شود. فلات ایران در غرب به ارتفاعات ارمنستان می پیوندد و از شرق با منطقه کوه های پامیر به هم پیوسته است. درنهایت فلات ایران برآمدگی ای را تشکیل می دهد که جلگه های آسیای داخلی را به فلات های آسیای صغیر و اروپا متصل می کند.

همین وضعیت جغرافیایی باعث شده فلات ایران در طول هزاران سال نقش مهمی در تاریخ جهان ایفا کند. درواقع زمانی که دریانوردی آسان نبود فلات ایران تنها راهی بود که بخش های مختلف آسیا را به یکدیگر و به کشورهای حوزه دریای مدیترانه و اروپا متصل می کرد. از آن جایی که فلات ایران چهار راه دنیای قدیم به شمار می رفت در آن مردمان زیادی از نژادها و ملیت های مختلف نیز تردد و مراوده می کردند و یا ساکن می شدند.

دورادور فلات ایران را کمانی از کوه های مختلف فراگرفته که فرورفتگی مرکزی را احاطه کرده اند. این فرورفتگی مرکزی بستر دریایی خشک شده است و در حال حاضر بیابان هایی بی آب و علف آن را فرا گرفته اند. این بیابان ها در زمره بایرترین کویرهای جهان است. این منطقه به دو قسمت تقسیم می شود: دشت کویر در شمال و دشت لوت در جنوب.
فلات ایران گسل ها، چین خوردگی ها و دره های زیادی دارد. بخش های دور از مرکز فلات ایران در معرض کوهزایی آلپی و در حال تجربه بالا رفتن و متعادل شدن است. بنابراین بسیار زلزله خیز است.

کوه های مغرب فلات ایران سلسه کوه های زاگرسند که از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده اند. کوه های زاگرس بیش از 1000 کیلومتر طول و 200 کیلومتر عرض دارد. این کوه ها چین های موازی متعددی دارند.

در قسمت شمالی مثلث فلات ایران سلسله کوه های البرز قرار دارند. بلندترین قله این کوه ها دماوند نام دارد که بیش از 5672 متر ارتفاع دارد. این کوه ها در امتداد سواحل منحنی شکل جنوب دریای خزر کشیده شده اند.

سلسله کوه های البرز در مشرق، کوه های خراسان را ایجاد می کنند. این کوه ها چندان مرتفع نیستند.

یک رشته کوه جنوبی به نام مکران نیز سلسله کوه های دورادور مثلث ایران را تکمیل می کند.

آب و هوای فلات ایران در شمال خشک و قاره ای تا نیمه گرمسیری (با تابستان های گرم و زمستان های نسبتاً سرد) و در جنوب گرمسیری (با تابستان های داغ و زمستان های گرم) است.

شرایط خشکی بر فلات ایران حاکم است درنتیجه بارش های پراکنده سالانه دارد که از 50 تا 150 میلی متر متغیر است. فقط دامنه های شمالی البرز (تا 2،000 میلی متر) و کناره های جنوب غربی و گستره شمالی رشته کوه سلیمان (تا 1،000 میلی متر) بارندگی کافی دریافت می کنند.

فلات ایران رودهای کوهستانی نسبتاً کمی دارد که بیشتر به گودی هایی منتهی می شوند. بزرگ ترین رودهای ایران، کارون، هلمند و هریرودند. آب این رودها به طور گسترده ای برای آبیاری مورد استفاده قرار می گیرند. دریاچه های فلات ایران بیشتر دریاچه های نمکند (ارومیه، دریاچه نمک) که این موضوع در گودال های ایران امری طبیعی به شمار می رود. فلات ایران بیابان هایی بزرگ و گیاهان استپی (کم پشت) بر روی خاک بیابان خاکستری دارد. بیابان های بزرگ ایران عبارتند از: بیابان نمک دشت کویر، بیابان ماسه ای دشت لوت، ریگستان و بیابان سنگ ریزه ای و ماسه ای دشت مارگو. استپ های دارای خاک قهوه ای بیشتر دامنه کوه ها و ارتفاعات داخلی را در بر گرفته است. جنگل های پهن برگ روی خاک جنگلی قهوه ای دامنه های شمالی کوه های البرز و دامنه های غربی زاگرس را می پوشاند. دامنه های شرقی رشته کوه های سلیمان و کیرتهر، محدوده ساوانا (علف های گرمسیری) هستند که کم پشتند و جنگل های نیمه گرمسیری با درخت سدر هیمالیا و عناصر گیاهان استوایی نیز آنها را می پوشاند.

جوندگان و خزندگان جانداران اصلی ساکن در فلات ایران هستند. همچنین حشرات سمی بسیار و عنکبوتیان (رطیل، عقرب) نیز در فلات ایران وجود دارند. بسیاری از پرندگان مهاجر نیز خانه زمستانی شان محدوده دریاچه های فلات است.