انسان ها از چه زمانی و چگونه کنترل و استفاده از آتش را شروع کردند؟

کشف آتش، یا دقیق تر بگوییم استفاده کنترل شده از آتش به خاطر ضرورتی که داشته، یکی از اولین اکتشافات بشر به شمار می رود. اهدافی که آتش برای آنها مورد استفاده قرار می گرفته متعدد بوده است. آتش برای اضافه کردن به نور و گرما، طبخ گیاهان و حیوانات، پاک کردن جنگل ها از درخت به منظور کاشت گیاهان، ساخت ابزارهای سنگی، دور نگهداشتن جانوران درنده و سوزاندن خاک رس برای ساخت اشیای سرامیکی مورد استفاده قرار می گرفته است. بی شک در استفاده از آتش اهداف اجتماعی نیز وجود داشته است شامل: به عنوان مکان های گردهمایی، برای علامت به کسانی که دور از اردوگاه بودند و به عنوان فضاهایی برای فعالیت های خاص.
 

مراحل استفاده از آتش به وسیله اجداد ما

لازمه کنترل آتش به احتمال زیاد توانایی برای تصور و فهم خود مفهوم آتش بوده است. این توانایی در شامپانزه ها تشخیص داده شده است. شامپانزه ها میمون های بزرگی اند و به این معروف اند که غذاهای پخته را ترجیح می دهند. بنابراین اولین آزمایش آتش از سوی بشر نباید با شگفتی فوق العاده ای برایش همراه بوده باشد.
دانشمندی به نام گالت (Gowlett) این طرح کلی را در زمینه روند استفاده از آتش ترسیم کرده است: استفاده فرصت طلبانه از آتش ناشی از حوادث طبیعی (رعد و برق، برخورد شهاب سنگ و غیره)؛ محافظت محدود از آتش روشن شده به واسطه حوادث طبیعی، استفاده از مدفوع جانوران و یا دیگر مواد آهسته سوز برای حفظ آتش در فصول مرطوب یا سرد و افروخته کردن آتش.
گالت در زمینه توسعه استفاده از آتش نیز حدس می زند چنین روندی طی شده باشد: استفاده از حوادث آتش سوزی طبیعی به عنوان فرصت هایی برای جست وجوی منابع غذایی در یک منطقه، ایجاد آتش های اجاق های خانگی یا مربوط به فعالیت های دسته جمعی و در نهایت استفاده از حرارت آتش برای ساخت سفال و تهیه ابزارهای سنگی.
 

چگونگی کشف آتش

استفاده کنترل شده از آتش احتمالاً اختراعی از جانب جد هوموارکتوس ما، در طول عصر حجر اولیه (یا پارینه سنگی زیرین) بوده است. اولین شواهد ارتباط انسان با آتش از مکان های مربوط به شبه انسان الدوایی (فرهنگ آفریقایی در عصر پارینه سنگی زیرین یا قدیم) در منطقه دریاچه تورکانای کنیا به دست آمده است. در این منطقه در مکانی به نام کوبی فارا ((Koobi Fora) - تاریخ آن به 1.6 میلیون سال پیش برمی گردد) تکه های اکسید شده خاک تا عمق چند سانتی متری وجود دارد که برخی از محققان آنها را مدرکی برای کنترل آتش تفسیر می کنند.
در یک مکان 1.4 میلیون ساله به نام چساوانجا (Chesowanja) در مرکز کنیا هم که مربوط به شبه انسان استرالوپیتکین است نیز سنگ آواری رسی سوخته ای در محدوده کوچکی یافت شده است.
دیگر مکان های دیرینه سنگی زیرین در آفریقا که شواهد احتمالی برای کنترل آتش در آنها یافت شده شامل گدب (Gadeb) در اتیوپی (شواهدی از سنگ سوخته) و اسورتکرنز (Swartkrans- وجود 270 استخوان سوخته از مجموع 60000 استخوانی که قدمت شان به 600 هزار تا یک  میلیون سال پیش برمی گردد) و غار واندرورک Wonderwerk)  - وجود خاکستر و قطعات استخوان سوخته مربوط به حدود 1 میلیون سال پیش) هستند. دو مکان آخر در آفریقای جنوبی اند.
اولین شواهد در زمینه استفاده کنترل شده از آتش در خارج از آفریقا مربوط به مکان دیرینه سنگی زیرین در اسرائیل با قدمت  790000 هزار سال است. در این مکان چوب و دانه های سوخته به دست آمده است. قدیمی ترین مکان بعدی زوکودیان است که مکان دیرینه سنگی زیرین دیگری است که در چین واقع شده و قدمت آن به حدود 400000 سال قبل برمی گردد. شواهد مربوط به بیچه دیت در انگلستان نیز حدود 400 هزار سال قدمت دارد.

بحث ها درباره آتش

دانشمندانی به نام های ربروکس و ویلا بررسی هایشان را از اطلاعات موجود در مکان هایی در اروپا گزارش دادند و نتیجه گرفتند که استفاده از آتش رفتاری نبوده که انسان های امروزی اولیه و نئاندرتال ها دست کم تا محدوده زمانی 400 هزار تا 300 هزار سال پیش انجام داده باشند.
این دانشمندان استدلال می کنند که شواهد موجود در این مکان های اولیه بیانگر استفاده فرصت طلبانه از آتش سوزی های طبیعی بوده است.
دانشمندی به نام ترنس تومی نیز بحث جامعی را درباره شواهد اولیه در زمینه کنترل آتش به وسیله انسان در 400،000-800،000 سال پیش منتشر کرده است. وی نیز شواهد مستقیمی در زمینه رام کردن آتش بین 700000 تا 400000 سال پیش پیدا نکرد اما معتقد است که شواهد غیرمستقیم دیگری وجود دارد که از استفاده کنترل شده از آتش حمایت می کند.

شواهد غیر مستقیم

استدلال تومی بر تعدادی از شواهد غیر مستقیم مبتنی است. اول این که تومی نیاز متابولیک (سوخت و ساز) مغز نسبتاً بزرگ انسان های شکارچی- جمع کننده غذا در دوره پلیستوسن میانه را ذکر می کند و حدس می زند که لازمه تکامل مغز غذای پخته بوده است. علاوه بر این تومی استدلال می کند که الگوهای متمایز خواب انسان (بیدار ماندن پس از تاریکی) عمیقاً ریشه دار است و دیگر این که انسان نماها در 800 هزار سال قبل ماندن در مکان های سرد را به طور فصلی یا دایمی شروع کردند. تومی می گوید که همه این شواهد دلالت بر کنترل مؤثر آتش دارد.
گالت (Gowlett) و رنگم (Wrangham) استدلال می کنند که شواهد غیر مستقیم دیگر در زمینه استفاده انسان های اولیه از آتش مربوط به دهان، دندان ها و دستگاه گوارش کوچک شده و تکامل یافته اجداد هوموارکتوس ما است که به طور قابل توجهی متفاوت با انسان نماهای قدیمی تر است. انسان نمی توانسته از مزایای داشتن روده کوچک تر بهره مند شود مگر این که مواد غذایی با کیفیت بالا در تمام طول سال در دسترس اش قرار گرفته باشد. پخت که غذا را نرم و هضم آن را آسان تر می کند می توانسته به این تغییرات منجر شده باشد.

ایجاد آتش اجاق

بر خلاف خود آتش، اجاق یا محل قرارگیری آتش به شکل هدفمند ساخته شده است. اولین مکان ها برای آتش با جمع آوری سنگ ساخته شده تا سنگ ها آتش را احاطه کنند و استفاده مجدد از همان مکان را ساده تر کنند. همچنین به خاکستر اجازه دهند تا به صورت ساختمان اجاق عمل کند. شواهد مربوط به دوره پارینه سنگی میانه (200،000-40،000 سال پیش) در مکان هایی از قبیل غارهای رودخانه کلاسیز (Klasies) در آفریقای جنوبی مربوط به 125 هزار سال قبل و غار بلومور (Bolomor) در اسپانیا در 225000-240000 سال پیش یافت شده است.
از سوی دیگر اجاق های ساخته شده از خاک نیز وجود داشتند که اجاق هایی دارای حاشیه بودند و گاهی اوقات ساختمان های گنبدی شکل ساخته شده از خاک رس داشتند. این نوع از اجاق ها برای اولین بار در عهد پارینه سنگی بالا (حدود 20000-40000 سال قبل) برای پخت و پز، گرم کردن و گاهی اوقات برای سوزاندن مجسمه های خاک رس به منظور سفت کردن آنها مورد استفاده قرار می گرفتند.
در مکانی به نام دولنی وستونیک (Dolni Vestonice) در جمهوری چک که مربوط به فرهنگ اروپایی گراوتی در دیرینه سنگی بالا است شواهدی از ساخت کوره پیدا شده است، اگر چه جزئیات ساختمان آن به جا نمانده است. بهترین اطلاعات درباره اجاق های عهد پارینه سنگی بالا از رسوبات اورینیاکی (دوره مربوط به پارینه سنگی بالا در اروپا) در غار کلیزور (Klisoura)  در یونان (حدود 32000-34000 سال قبل) به دست آمده است.

سوخت آتش

چوب های دوران باستان احتمالاً سوخت مورد استفاده برای اولین آتش ها بوده است. انتخاب هدفمند چوب بعداً انجام شد. چوب های سخت مانند بلوط ها متفاوت با چوب های نرم مانند کاج ها می سوزند. مقدار رطوبت و چگالی چوب، چگونه داغ شدن یا مدت سوختن آتش را تحت تأثیر قرار می دهد. منابع دیگر سوخت در مکان های مختلف به خاطر عرضه محدود چوب اهمیت پیدا کردند چراکه وقتی برای ساخت ساختمان ها، مبلمان و ابزار به چوب و شاخه های چوبی نیاز پیدا می شود از مقدار چوبی که به عنوان سوخت مصرف می شود کم می شود.
به این ترتیب اگر چوب در دسترس نبود، سوخت های جایگزین مانند ذغال سنگ نارس یا پیت، چمن بریده شده، مدفوع حیوانات، استخوان حیوانات، جلبک دریایی و کاه و یونجه می توانست به عنوان سوخت آتش مورد استفاده قرار گیرد. کود حیوانی احتمالاً تا بعد از اهلی شدن حیوانات که به نگهداری دام ها انجامید یعنی حدود 10000 سال قبل مورد استفاده قرار نگرفت. بعدها تکنیک هایی هم برای جدا کردن سوخت از بقایای خاکستر به کار گرفته شد.